İş ilişkilerinde çalışanlar arasında kadın-erkek, evli-bekar, çocuklu-çocuksuz gibi ayrımların yapılamayacağı, işverenin aynı düzeyde ve kıdemde çalışan işçilere farklı ücret veremeyeceği, birine diğerine göre daha fazla sosyal yardım sağlayamayacağı yönünde yerleşmiş kuralların yasal dayanağı 4857 sayılı İş Kanununun 5. maddesinde düzenlenen “Eşit Davranma İlkesi”dir. Bu ilke uygulamada “Eşit İşlem Şartı” olarak da karşımıza çıkmaktadır.

“İşverenin eşit davranma borcu” veya “eşit işlem şartı”, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmekle birlikte temeli Anayasanın “Eşitlik” başlıklı 10. maddesine dayanmaktadır. Anayasanın 10. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarına göre; “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.”

Anayasanın 10. maddesinden hareketle ve iş hayatında da eşitlik ilkesine vurgu yapmak amacıyla kanun koyucu tarafından 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Eşit Davranma İlkesi” başlıklı 5. maddesiyle işverene, tüm çalışanlarına karşı eşit davranma borcu yüklenmiştir. Bu madde kapsamında işveren;

1. İş ilişkilerinde dil, din, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve buna benzer nedenlere dayalı ayrım yapamaz.

2. Esaslı nedenler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz.

3. Biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.

4. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.

5. İşçinin cinsiyeti nedeniyle doğum veya süt izni gibi özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.

İşverenin Eşit Davranma Borcuna Aykırı Davranmasının Sonuçları

İşverenin eşit davranma borcuna aykırı davranması ve işçiler arasında ayrımcılık yapması halinde, bu davranış ve ayrımcılığa maruz kalan işçi, yoksun bırakıldığı haklarının yanında 4 aya kadar ücreti tutarında ayrımcılık tazminatı talep edebilir ve iş sözleşmesini kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde haklı nedenle feshedebilir.

Ayrımcılığın İspatı

İşverenin eşit davranma borcuna aykırı davranması halinde ispat yükü çalışandadır. Ancak çalışan, ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir şekilde ortaya koyarsa işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlüdür.

UYARI: Bu bilgilendirme yazısı genel nitelikte olup herhangi bir hukuki danışmanlık veya hukuki yönlendirme amacı taşımamaktadır. Her somut olay kendine özgü olduğundan ihtiyacınız ile ilgili konuda mutlaka bir avukattan danışmanlık ve/veya yasal süreç takibi hizmeti almanızı öneririz.